Loài địa y là gì? Công dụng của Địa y với sức khỏe

Cập nhật vào 13/04

Không ít lần các bạn nghe nhắc đến một loài cây mang tên địa y, thế nhưng thông tin về nó vẫn là một ẩn số với nhiều người, cùng chúng tôi tìm hiểu địa y là gì nhé.

1. Loài địa y là gì?

Địa y là gì?

Địa y là một dạng cây hoa tảo, xuất phát từ loài sinh vật photobiont có khả năng quang hợp, loài này còn có tên phycobiont với loài nấm mycobiont. Hai loài này kết hợp cộng sinh với nhau để tạo nên loài địa y.

Trong Ðịa y, thành phần Nấm thường là Nấm túi, đôi khi là Nấm đảm. Thành phần Tảo thường là Tảo lục, đôi khi là Vi khuẩn lam. Tế bào Tảo phân tán giữa các khuẩn ty. Một số khuẩn ty dán chặt vào rong để hấp thu carbohydrat và những chất hữu cơ từ Tảo, còn Nấm thì cung cấp nước và khoáng cho Tảo. Ðịa y là một dạng thích nghi đặc biệt của vùng khô hạn cho phép chúng có thể sống trong những điều kiện khắc nghiệt.

Địa y thuộc giới nào?

Địa y không phải là thực vật vì không có cấu tạo tế bào đặc trưng của thực vật và cũng không có cấu trúc mô, cơ quan của thực vật.

Địa y cũng không phải là nấm vì ngoài các tế bào sợi nấm, địa y còn có các tế bào tảo lục hay vi khuẩn lam có chứa chất diệp lục. Tuy nhiên, do thành phần của Địa Y luôn bắt buộc phải có nấm, do đó người ta có thể xếp địa y vào giới Nấm.

Địa y có mấy loại

Có 3 loại địa y chính gồm:

• Địa y Foliose
• Địa y Fruticose
• Địa y Crustose

Địa y Foliose

Địa y Foliose có hai mặt dễ phân biệt. Nói cách khác, có một mặt trên và có một mặt dưới cùng. Chúng có thể rất phẳng, nhiều lá giống như rau diếp, hoặc bện lại và đầy các đường gờ và vết sưng.

Địa y Fruticose

Địa y Fruticose có thể là mặt dây chuyền và giống như tóc, thẳng đứng và cây bụi, hoặc thẳng đứng và giống như chiếc cốc. Nhiều địa y fruticose có các nhánh tròn có lõi ở giữa và một số khác thì rỗng ở giữa. Các loại địa y fruticose khác có các nhánh phẳng mọc lộn xộn với nhau.

Địa y Crustose

Địa y Crustose chỉ có vậy, bị nứt vỏ. Chúng tạo thành một lớp vỏ trên một bề mặt, như tảng đá, đất, ô tô, hoặc mái nhà của bạn. Chúng có thể có nhiều màu sắc tươi sáng, rực rỡ như vàng nắng, cam và đỏ, cũng như xám và xanh lục. Địa y lớp vỏ được ép vào chất nền của chúng.

2. Địa y có ở đâu? Hình dáng và khả năng sinh tồn của địa y

Về hình thái, sinh lý và hóa sinh, địa y khác hẳn với hai loài tạo nên nó là tảo và nấm. Riêng biệt và không xen lẫn nhau được.

Môi trường sinh sống: địa y có thể sinh sôi và nảy nở trong môi trường bắc cực. Trên vực đá và trên sa mạc. Những nơi mà tưởng chừng như khí hậu khắc nghiệt nhất thế giới thì chúng vẫn sinh tồn và phát triển.

Trên mọi địa hình, từ đất đá cho đến cành cây, lá tại những khu rừng gỗ, rừng mưa, địa y đều có thể sinh sôi nảy nở tồn tại. Thậm chí là trên nóc của những tòa nhà nữa, địa y mọc lan tràn. Trong đó, địa y ở trên cây cho sinh khối lớn nhất và có giá trị trong khoa học lẫn thực tiễn. Có những loài dài đến vài mét và treo lơ lửng trên cành cây. Nhưng cũng có những loài chỉ vài milimét bám vào các tảng đá. Các nhà khoa học bằng thuật toán đã tính được trong tự nhiên có khoảng 17.000 loài địa y.

Trên đá chúng là những sinh vật tiên phong, là những tộc đoàn đầu tiên chiếm cứ môi trường mới vì chúng có thể phá hủy đá dần dần do các acid mà chúng tiết ra, và sẽ tạo ra những hạt đất nhỏ. Những vật chất hữu cơ từ Ðịa y thối rửa làm tăng thành phần của đất được tạo ra. Các acid được tiết ra thay đổi theo loài và thường được dùng để định danh Ðịa y.

3. Tốc độ tăng trưởng của Địa y

Ðịa y tăng trưởng với một tốc độ rất chậm: Ðịa y dạng vảy tăng trưởng từ 0, 1 mm đến 10 mm /1 năm, Ðịa y dạng lá tăng trưởng từ 2 đến 4 cm hàng năm. Ðịa y dễ bị tổn hại do chất ô nhiễm không khí và có thể được xem là sinh vật chỉ thị về chất lượng không khí. Thường phải đi xa vài dặm cách xa thành phố mới có thể tìm được Ðịa y.

4. Địa y sinh sản như thế nào?

Ðịa y chỉ sinh sản vô tính, mặc dù thành phần Nấm túi có thể sinh sản hữu tính bằng túi. Một mảnh của Ðịa y được tách ra cho ra Ðịa y mới. Thêm vào đó, một số loài tạo ra những thể sinh sản đặc biệt được gọi là mầm phấn (soredia), là một khối nhỏ gồm các tế bào Tảo được bao quanh bởi các khuẩn ty. Mầm phấn được phát tán bởi gió và nước mưa.

5. Tuổi thọ của Địa y

Các loài địa y phụ thuộc vào loại nấm và tảo phát triển cùng nhau. Nấm cung cấp một nơi ở cho tảo và thu hoạch chất dinh dưỡng cho cả hai. Các tảo quang hợp và cung cấp thức ăn cho cả hai. Hàng trăm loại địa y tồn tại, được phân loại thành ba loại hình tăng trưởng chính. Tất cả đều phát triển chậm và tồn tại lâu dài, kéo dài hàng trăm hoặc hàng ngàn năm.

Theo nghiên cứu của Richard Armstrong thuộc Đại học Aston, giai đoạn tăng trưởng mạnh của địa y từ khi hình thành và bắt đầu phát triển lớn nhất chúng sẽ có đường kính 2,5 đến 4,5 cm. Sau đó tăng trưởng chậm lại. Địa y ở Rockies Canada rộng 3 inch khoảng 600 năm tuổi; Địa y Thụy Điển với thalli rộng 6 inch khoảng 1.600 năm tuổi.

Địa y cũng có thể được xác định tuổi thọ qua thời gian sống của chúng trên các vật chủ có độ tuổi đã biết, chẳng hạn như bia mộ nghĩa trang hay thân cây. Cả địa y foliose và crustose đều phát triển chậm, với địa y foliose thêm từ 2 đến 5 mm mỗi năm. Địa y crustose thậm chí còn tăng trưởng chậm hơn, khoảng 0,5 mm mỗi năm. Một số địa y ở Nam Cực có độ tuổi ước tính khoảng 500 đến 5.000 năm.

6. Công dụng của Địa y

Tác dụng của Địa y đối với tự nhiên

Vì địa y rất phổ biến trong thiên nhiên và sống được ở những nơi khô cằn nên chúng đóng vai trò “tiên phong mở đường”. Chúng phân huỷ đá thành đất và khi chết đi tạo thành một lớp mùn làm thức ăn cho các thực vật khác đến sau. Địa y còn là thức ăn chủ yếu của loài hươu Bắc cực.

Ứng dụng của Địa y trong đời sống con người

Địa y rất phổ biến và có thể sống lâu. Tuy nhiên, nhiều loại địa y dễ bị tổn thương khi thay đổi thời tiết đột ngột. Vì vậy chúng có thể được các nhà khoa học dùng để đo mức độ ô nhiễm không khí.

Ngoài ra, địa y có thể dùng chế tạo rượu, nước hoa, phẩm nhuộm cũng như trong y học. Ước tính rằng 6% bề mặt phần đất liền của Trái Đất được phủ địa y. Tại Scotland, phẩm nhuộm từ địa y được gọi là crottle.

Cây địa y chữa bệnh gì

Không phải loại địa y nào cũng ăn được. Hiện nay có địa y Iceland được sử dụng như một loại thực phẩm chức năng chữa bệnh.

Một số công dụng mà địa y Iceland mang lại:

• Địa y Iceland giúp loại bỏ bệnh phổi, đau họng, cảm cúm, ho, cảm lạnh, sốt.
• Tăng cường hệ thống miễn dịch, cải thiện chức năng của hệ thống tuần hoàn của cơ thể, duy trì hoạt động của các mạch máu.
• Địa y Iceland được sử dụng như thuốc nhuận tràng, ổn định hoạt động của đường tiêu hóa, điều trị biếng ăn và khó tiêu.
• Usninovoj acid có trong Địa y Iceland tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh có hại, điều trị viêm xoang, ho gà, hen suyễn, viêm phế quản, giúp hỗ trợ giảm bệnh lao và viêm phổi
• Địa y Iceland có tác dụng hồi phục và chữa bệnh, giúp chữa lành vết thương, bỏng và vết cắt vào da thịt. Làm mịn nếp nhăn, làm lành da, làm mờ sẹo.
• Các hoạt chất trong Địa y Iceland là một phương thuốc vô cùng hiệu quả để phục hồi sau khi phẫu thuật và chấn thương. Người dân Bắc Âu xưa kia sử dụng Địa y Iceland bằng cách nghiền nát và đắp vào các chỗ bị viêm để điều trị những tổn thương do viêm nhiễm.

Thiên nhiên kì diệu đã tạo nên rất nhiều loại thực vật với sứ mệnh khác nhau. Bạn có thể khám phá thêm về một món quà của tự nhiên đối với sức khỏe đó là Nấm lim xanh rừng. Bạn có thể click vào link để tìm hiểu thêm thông tin về loại cây này.

7. Địa y có hại không?

Giải đáp câu hỏi rằng địa y mọc trên cây như vậy thì có ảnh hưởng đến cây không, các nhà khoa học Trường Đại học Harvard (Mỹ) đã khẳng định là “không”. Nghiên cứu cho thấy, sự kết hợp giữa nấm, tảo tạo nên địa y và chúng không có rễ nên khi bám vào thân cây sẽ không gây hại cho cây.

Bảo tồn địa y cũng là một vấn đề mà các nhà bảo tồn sinh học quan tâm. Nhiều nước đã hạn chế việc khai thác địa y và xây dựng các khu bảo tồn nhằm giữ gìn loài đặc biệt này.